Vàng chì-thiếc và vàng Naples

Nguyễn Đình Đăng

Hội họa sơn dầu có những màu bất hủ, giúp tạo nên những hòa sắc tuyệt vời trong kiệt tác của các bậc thầy Flemish, Phục Hưng, Baroque, mà ngày nay không thứ màu tổng hợp nào có thể mô phỏng được. Tôi đã từng giới thiệu về đỏ thần sa, lam lapis lazuli, đen ngà voi. Hôm nay, nhân vừa mua được vàng chì-thiếc và vàng Naples do Michael Harding (Anh) sản xuất, tôi hân hạnh giới thiệu với các bạn 2 màu vàng kỳ diệu đó.

1) Vàng chì-thiếc (Lead-tin yellow)

Là màu đục, có độ phủ cao, rất bền, được chế từ oxyde chì-thiếc. Màu vàng này được phát hiện từ t.k. XIII, đặc biệt phổ biến trong thời Phục Hưng – Baroque (từ t.k. XV đến XVII), và được dùng cho đến t.k. XVIII, khi nó được vàng Naples thay thế hoàn toàn. Nó được Richard Jacobi từ Munich tái phát hiện năm 1941 và được dùng từ đó đến nay.

Vàng chì-thiếc có 2 loại. Loại I, stannate chì Pb2SnO4, là loại thường được dùng nhất trong hội hoạ. Loại II là oxyde chì thiếc sylicate Pb(Sn,Si)O3, chứa thêm silicon Si, ngoài oxyde chì-thiếc.

Rembrandt đã vẽ những kiệt tác với vàng chì-thiếc như bức “Bữa tiệc của Belshazzar”.
Lam lapis lazuli và vàng chì-thiếc là ông hoàng và bà chúa trên palette của Johannes Vermeer.

Rembrandt
Bữa tiệc của Belshazzar (1635)
167.6 x 209.2 cm, National Gallery London

 

Johannes Vermeer
Cô nương viết thư (1665 – 1666)
45 x 39.9 cm, National Gallery of Art, Washington D.C.

2) Vàng Naples (Naples yellow)

Được chế từ antimonate chì Pb(SbO3)2 hoặc Pb(SbO4)2, được dùng từ khoảng 3500 năm trước, còn trong hội hoạ được dùng từ thời Phục Hưng, và được tổng hợp nhân tạo từ khoảng t.k. XVI. Vào năm 1631 màu vàng tương tự được tìm thấy trong khoáng chất từ nham thạch núi lửa Vesuvius tại Naples (Ý), vì thế mà thành tên. Do cách gọi trong tiếng Pháp (jaune d’antimoine = vàng ăng-ti-moan), vàng Naples đôi khi bị nhầm với vàng antimony hay vàng Merimée, là hợp chất của antimony oxid chì và chloride oxide chì, do Jean François Léonor Mérimée (1757 – 1836) tìm ra năm 1830 theo công thức cổ Venice. Salvador Dalí khuyên nên loại vàng antimony hay vàng Merimée khỏi bảng màu.
Vàng Naples đục, có độ phủ và độ nhuộm cao, chuyển sắc rất phong phú từ vàng sáng nhạt, ngả lục tới ngả đỏ, chịu sáng cực tốt.

Salvador Dalí coi vàng Naples là bí quyết số 26 trong cuốn sách “50 bí quyết của tay nghề ma thuật” xuất bản năm 1948:

Được, bây giờ tôi sẽ phải nói cho các bạn biết tên của một màu độc nhất vô nhị và tôi khuyên các bạn – đây là Bí quyết Số 26 – luôn luôn trộn, không ngoại lệ, vàng Naples trong những liều lượng có thể cảm nhận được vào bất kỳ loại bóng tối nào. Đây là màu khí quyển tuyệt vời nhất. Tôi khuyên bạn dùng màu này mỗi khi bóng tối trong tranh của bạn bị không khí, thậm chí những làn gió nhẹ, xâm nhập, nếu bạn vẽ một bức phong cảnh.

Vì chì độc, Mỹ, Canada và EU cấm chì trong sơn tường, màu phủ các sản phẩm và đồ chơi. Ngày nay hầu hết các màu vàng Naples trên thị trường là màu mô phỏng bằng vàng cadmium trộn với trắng kẽm và đỏ Venice, nên sắc của chúng khác nhau phụ thuộc nhà sản xuất. Còn vàng chì-thiếc hầu như không nơi nào sản xuất nữa. Hiện chỉ còn vài hãng sản xuất hai màu vàng này, như Michael Harding ở London, Natural Pigments (Rublev Oil Colours) ở California, Kremer Pigmente ở New York.

3) Michael Harding

Michael Harding bắt đầu tự làm lấy sơn dầu vào năm 1982 khi ông còn đang học hội hoạ. Sau khi cố vẽ các hòa sắc như của Rembrandt mà không được, ông quyết định tự chế ra các màu y như của các bậc thầy. Tới khi Hoạ viện Hoàng gia London và Victoria and Albert Museum mua màu của ông, danh tiếng hãng Michael Harding bắt đầu lan truyền khắp thế giới.

Michael Harding bên cối nghiền sơn 3 trống quay

4) Jackson’s Art Supplies

Lùng sục khảo giá trên internet một hồi, tôi đã viết thư thẳng cho hãng Michael Harding ở London. Hãng nói tôi có thể đặt mua trên mạng từ công ty Jackson’s Art Supplies cũng tại London. Công ty này có thể gửi màu chứa chì ra ngoại quốc, nếu mua với số lượng nhỏ, trong khi các công ty ở Hoa Kỳ chỉ gửi được trong Hoa Kỳ và sang Canada.

Tôi đặt 3 tube Lead-Tin Yellow Light (60 ml vì hiện không có 40 ml), Lead-Tin Yellow Lemon (40 ml) và Genuine Naples Yellow Light (40 ml) gửi qua DHL (Chuyển phát nhanh). Dịch vụ của Jackson’s Art rất niềm nở tử tế: Hỏi một câu, 3 người trả lời (2 qua email, 1 qua FaceBook). Đặt hàng thứ Sáu tuần trước, sáng nay tôi nhận được màu đem tới nhà. Thực ra chỉ mất 3 ngày, vì sau kỳ nghỉ Phục Sinh ở Anh (từ thứ Sáu tới thứ Hai) hàng mới được xuất kho ngày 18/4, mà hôm nay là 21/4.

Và đây là “chúng nó”, sau khi bay nửa vòng trái đất từ London, qua Leipzig, sang Trung Quốc để hạ cánh an toàn xuống Tokyo:

Từ trái: Vàng chì thiếc sáng (loại I), vàng chì thiếc chanh (loại I), và vàng Naples sáng thứ thiệt

21.4.2017