Nguyễn Đình Đăng
Canvas tốt nhất để vẽ sơn dầu là canvas lanh (linen canvas), được làm từ vải dệt từ sợi cây lanh (flax).
Trong các loại lanh, thượng hạng là loại được trồng và kéo sợi ở Tây Âu, trong vành đai khí hậu từ Normandie (Pháp) qua Bỉ tới Hà Lan. Sau đó là lanh trồng ở Đức, Ba Lan, Belarus, Lithuania, Latvia, Ukraine.
Bản đồ sản xuất lanh châu Âu. Vùng gạch chéo từ đông Normandie ở miền bắc nước Pháp qua miền bắc nước Bỉ tới Hà Lan là vùng sản xuất sợi lanh chất lượng tốt nhất thế giới.
Chúa tể các loại lanh nói trên là lanh được trồng và gia công tại lưu vực sông Leie – con sông dài 202 km, bắt nguồn từ Pas-de-Calais (Pháp), đổ vào sông Scheldt ở thành phố Ghent (Bỉ). Lý do là vì ngoài điều kiện khí hậu, chất lượng sợi lanh còn được quyết định chủ yếu qua quá trình dầm cây lanh trong nước sau khi thu hoạch để tách sợi. Ngày nay các nhà khoa học vẫn chưa hiểu vì sao nước sông Leie lại có tác dụng quan trọng tới chất lượng sợi lanh đến vậy. Chỉ biết rằng lanh trồng tại nhiều nơi khác ở châu Âu, thậm chí ở Nam Mỹ, cũng thường được gửi tới Bỉ để được dầm trong nước sông Leie.
Thành phố Ghent trên bờ sông Leie (Ảnh N.Đ.Đ. chụp năm 2014)
Một cánh đồng lanh đang trổ hoa tại Bỉ
Lanh trồng ở Bắc Mỹ như Canada, hay ở châu Á như Trung Quốc, Ấn Độ chủ yếu để lấy hạt ép dầu.
Nga cũng trồng lanh nhưng hiệu quả tước sợi từ cây lanh của Nga lúc cao nhất là 70 – 80 kg sợi dài / 1 tấn cây lanh, chỉ bằng một nửa năng suất trung bình ở các nước Pháp, Bỉ và Hà Lan. Vào thời bao cấp canvas lanh của Nga được các hoạ sĩ Hà Nội coi là tốt nhất vì lý do tương tự màu nước Leningrad.
Nhật Bản cũng từng trồng lanh ở Hokkaido. Trước Đệ Nhị Thế Chiến vùng này có nhiều nhà máy dệt vải lanh phục vụ nhu cầu quân sự. Sau Đệ Nhị Thế Chiến vải lanh nội địa không cạnh tranh nổi vải bông và sợi tổng hợp nhập khẩu nên công nghiệp dệt lanh ở Nhật sa sút dần. Nhà máy dệt vải lanh cuối cùng tại Hokkaido đã đóng cửa vào năm 1968. Từ đó tới nay gần nửa thế kỷ Nhật Bản nhập vải lanh từ nước ngoài.
Dưới đây là thông tin về một số dòng canvases bán tại Nhật.
1) Claessens (Bỉ)
Hãng Claessens được Victor Claessens thành lập năm 1906 tại Waregem, cách bờ sông Leie chừng 3 km, chuyên sản xuất canvas lanh thượng hạng cho hoạ sĩ.
Tất cả các sản phẩm mang tên Claessens (trang 3 trong catalogue của Claessens Japan ở Nhật) là 100% lanh dệt tại nhà máy của Claessens ở Bỉ từ sợi lanh trồng tại Bỉ và Pháp (Belgian linen và European linen).
Tránh nhầm “European (Belgian) linen” với “European (Belgian) flax linen”. Loại đầu là vải lanh được sản xuất toàn bộ tại châu Âu (Bỉ) từ thu hoạch cây lanh tới dệt sợi lanh thành vải. Loại sau là vải lanh từ sợi lanh nhập từ châu Âu (Bỉ) nhưng được dệt tại các nhà máy ngoài châu Âu như ở Trung Quốc, Ấn Độ, v.v.
Claessens sản xuất 3 dòng canvas: bồi sơn dầu (oil canvases), bồi acrylic gesso (universal canvases), và bồi phấn trộn keo da thỏ (absorbent canvases).
Đầu tiên canvas được gia keo (sizing) bằng keo làm từ nhựa PVA. Sau đó canvas nền sơn được phủ 2 lớp sơn dầu trắng kẽm, được đánh giấy ráp, rồi lại được phủ một lớp sơn dầu trắng titanium. Canvas nền acrylic được phủ 2 lớp acrylic gesso trộn trắng titanium. Canvas nền phấn được phủ 2 hai lớp gesso keo da thỏ trộn phấn.
Canvas nền sơn được hong khô tự nhiên 3 ngày sau lượt bồi thứ nhất, và 10 ngày sau lượt bồi cuối cùng. Canvas nền gesso acrylic và keo da thỏ được làm khô qua hơ nóng. Xem chi tiết các loại Claessens canvases ở mục 2 dưới đây.
2) Claessens Japan
Claessens Japan là đại lý của V.A. Claessens (Bỉ) tại Nhật Bản, bán 2 dòng canvas khác nhau là dòng “Claessens canvases” và dòng “A-line canvases”.
Dòng “Claessens canvases” là canvases nhập từ Bỉ, đã nói trong mục 1, được làm từ lanh trồng và dệt tại Bỉ (trừ No. 65 trong catalogue), gồm 37 loại.
No. 9 – No. 70 (13 loại) có nền bồi sơn (độ thấm 0%), chỉ dùng cho vẽ sơn dầu:
Claessens canvases nền bồi sơn
No. 109 – No. 166 (5 loại) có nền acrylic gesso (độ thấm 50%), dùng cho vẽ sơn dầu và acrylic:
Claessens canvases nền bồi acrylic gesso
No. 209 – No. 266 (5 loại) có nền bồi gesso truyền thống gồm phấn trộn lithopone (sulfide kẽm ZnS + barium sulfate BaSO4) và keo da thỏ (độ thấm 100%), dùng cho vẽ tempera và màu nước:
Claessens canvases nền bồi gesso keo da thỏ
No. 9G – No. 066G (7 loại) chỉ dán keo đặc biệt của Claessens:
Claessens canvases nền keo
No. 09 – No. 066 (7 loại): vải trơn không bồi:
Claessens canvases không bồi nền
Có thể xem giá niêm yết của Claessens canvases tại đây.
Dòng “A-line canvases” do Claessens Japan sản xuất, gồm 10 loại, trong đó có 6 loại canvas lanh (độ mịn khác nhau), và 4 loại canvas vải bông (cotton) và sợi tổng hợp (synthetic fibers).
Vải lanh của A-line canvases được nhập từ Hungary, Ba Lan, Rumania, và Trung Quốc. Vải lanh nhập từ Trung Quốc được dệt từ nguyên liệu nhập từ các nước Đông Âu.
Độ mịn của canvases ở Nhật thường gồm:
A: vừa, bồi dày (中目厚口), AD: vừa (中目), AN: mịn vừa (極中細目), FN: mịn (細目), BD: thô (荒目), BN: thô vừa (中荒目).
Canvases lanh dòng A line
Canvases vải bông và sợi tổng hợp dòng A line
Có thể xem giá niêm yết của A-line canvases tại đây.
3) Holbein Japan
Holbein canvas 100% linen được dệt từ sợi lanh nhập từ châu Âu, gồm các series bồi sơn và bồi acrylic gesso, phân thành các loại mịn (F), vừa (A), thô vừa (BA), thô (B), và rất thô (H). Series bồi sơn gồm Thick type (dày) và Ecolse (dày, cho sinh viên). Series bồi acrylic gesso gồm Trim (A), LL (A). Ngoài ra còn canvas từ sợi bông (AC) và sợi tổng hợp (PC) loại vừa (A).
4) Sekaido
Sekaido sản xuất canvas 100% lanh dùng vải lanh nhập từ nước ngoài, gia công tại Nhật và nước ngoài (Sekaido không cho biết nước ngoài là những nước nào), gồm các loại thô, vừa và mịn. Ngoài ra Sekaido còn sản xuất canvas lanh Original SX, canvas sợi bông Original C, và canvas sợi bông pha sợi tổng hợp Original CT (khổ rộng 1.4m, hạng vừa, ký hiệu 140A). Tất cả đều được bồi acrylic gesso để có thể dùng cho cả vẽ sơn dầu và acrylic.
5) TOCLO Canvas
Hãng Toyo Cloth (東洋クロス: Vải Đông Dương) sản xuất TOCLO canvas dùng vải 100% lanh nhập từ Pháp, gồm 2 series:
– Lautrec cho sơn dầu (vừa, thô vừa, và thô)
– Gauguin cho sơn dầu và acrylic (vừa)
TOCLO nói họ phát minh ra phương pháp bồi mới, gọi là Flex Coating System, khiến canvas chắc hơn, và vẽ dễ hơn.
Ngoài ra còn canvas sợi bông và sợi tổng hợp, gồm các series:
– FL cho sơn dầu và acrylic (sợi pha)
– Buckram AcTex: thô cho acrylic (sợi bông)
– Buckram Watercolour: thô cho màu nước (polyester)
– Henri Rousseau cho acrylic (sợi bông, vừa)
Canvas cuộn của TOCLO chỉ có khổ rộng 140 cm.
5) Maruoka
Hãng này chỉ sản xuất strainer, nhưng cũng bán cả canvas lanh căng sẵn trên strainer hoặc cắt thành tấm theo kích thước chuẩn của Nhật. Maruoka cho biết các canvas này được sản xuất tại Nhật.
6) Caravaggio
Caravaggio canvases của Ý cũng có 3 series: nền sơn, nền acrylic, và không bồi, bằng lanh, vải bông và sợi tổng hợp, tất cả gồm 14 loại. Xem catalogue tại đây.
Hãng Sekaido có bán Caravaggio canvas sợi tổng hợp, bồi acrylic, có thể mua qua mạng internet (căng sẵn trên strainer).
7) Martino canvas
Canvas này do hãng P.E.R. BELLE ARTI xứ Tuscany sản xuất từ năm 1979 từ nguyên liệu 100% lanh Normandie (Pháp), nền bồi sơn hoặc acrylic gesso, có các khổ rộng 140, 170 và 210 cm.
Linen canvas: Nos. 574, 535, 068, 066, 048 (nền acrylic gesso), Nos. 536 -538, 540 (nền sơn).
Cotton canvas: No 518 dùng để vẽ acrylic.
Giá ghi trong các mẫu dưới đây là giá của Adams Japan tức đã được giảm 50 – 70% so với giá gốc.
Chú ý:
Giá canvases tại các link của bản hãng là giá niêm yết, thường cao hơn giá thực tế bán ở các hiệu hoạ phẩm ở Nhật như Sekaido. Còn giá bán tại những hiệu hoạ phẩm và hàng hóa online như Adams Japan, Yumegazai, v.v. có thể được giảm 40 – 60% so với giá niêm yết.
Lời cảm ơn:
Người viết cảm ơn ông Phillipe Huyvaert của Claessens Artists’ Canvas (Bỉ), ông Harutoyo Umeda của Claessens Japan, và Yasutaka Hirooka của Toyo Cloth đã trả lời chi tiết những câu hỏi liên quan tới canvases của các hãng này.
7/12/2016
Nguyen Dinh Dang's Blog 