Mốc tranh sơn dầu

Nguyễn Đình Đăng

1. Điều kiện để mốc phát triển

Bào tử nấm mốc có khắp nơi, song chúng chỉ phát triển thành mốc trong những điều kiện nhất định [1]:

– Nấm mốc phát triển mạnh trên các chất liệu hữu cơ như giấy, da, sợi tự nhiên, hoặc các bề mặt dính chất hữu cơ (như dính thức ăn, dầu, mỡ).

– Nhiệt độ tối ưu để nấm phát triển là 20 – 30 độ C. Một số ít nấm mốc có thể mọc ở bất kỳ nhiệt độ nào trong khoảng từ 0 tới 35 độ C.

– Để phát triển, nấm mốc cần độ ẩm cao, từ 70% tới 93%. Hầu hết các loại nấm mốc không mọc được ở độ ẩm dưới 70%.

– Nấm mốc cần oxy để phát triển, và mọc kể cả khi thiếu ánh sáng.

– Môi trường nhiễm một chút acid gia tăng sự phát triển của nấm mốc.

– Có nhiều loại thuốc diệt nấm mốc như chlorinated phenol, naphthenate đồng, oleate, v.v.

2. Cách khử mốc trên tranh sơn dầu

Nếu tranh bị mốc, tránh lấy khăn lau mốc, và tránh dùng thuốc có chất tẩy trắng mạnh vì lợn lành sẽ thành lợn què, mà hãy dùng Lysol Mold & Mildew Blaster (chứa 1 – 5% sodium hypochlorite NaOCl và 0 – 1% soldium hydroxide NaOH).

Hãm mốc bằng cách phun nhẹ Lysol lên mặt trước và mặt sau canvas bị mốc. Tránh làm canvas ướt sũng. Có thể làm vài lần như vậy. Sau đó, đợi cho mốc khô hẳn, dùng bút lông (cọ vẽ, brush, pinceau) khô phẩy sạch mốc đi. Phải phẩy thật kỹ, không để bụi mốc dính trong khe giữa canvas và stretcher [2].

Lysol Mold & Mildew Blaster

3. Cách phòng tránh mốc cho tranh sơn dầu

Căn cứ vào điều kiện mốc phát triển nói trên, có thể dễ dàng rút ra 3 cách tốt nhất để ngăn chặn mốc đó là:

1 – Giữ tranh thật sạch, loại bỏ các chất hữu cơ dính vào.

2 – Giữ nhiệt độ trong vùng 13 – 23 độ C. Dưới 13°C là vùng nguy hiểm vì sơn trở nên rất giòn. Trên 23°C là vùng đáng lo ngại vì các phản ứng hóa học với môi trường trở nên mạnh hơn.

3 – Giữ độ ẩm dưới 70%. Độ ẩm trung bình để bảo quản tranh sơn dầu là trong khoảng 40 – 60%.

4 – Thường xuyên thông gió trong studio.

5 – Tránh để tranh trong chỗ tối, hoặc treo tranh sát tường ẩm ướt. Nên làm hệ thống kê tranh để tránh lưng tranh áp vào tường khi treo. Đối với tranh kích thước nhỏ, tốt nhất nên lồng khung kích, có ván hậu.

Một cách treo tranh không áp tường (wall) dùng các miếng chặn (spacers)

6 – Phụ gia trong màu sơn dầu là một trong những tác nhân gây mốc. Dùng sơn dầu hạng hoạ sĩ (không chứa hoặc chứa ít phụ gia, và có chứa chất khử mốc như phenol nồng độ thấp 0.05 – 0.1%) sẽ không bị mốc hoặc ít mốc hơn sơn dầu hạng sinh viên (chứa nhiều phụ gia và/hoặc không có chất khử mốc). Sơn càng rẻ tiền càng chứa nhiều phụ gia (và/hoặc không có chất khử mốc) nên càng dễ mốc.

7 – Mốc ưa dầu lanh. Chất bồi nền chứa dầu lanh (như nền sơn) mà không có chất khử mốc sẽ khiến tranh dễ mốc. Vì thế nên dùng các sơn lót nền hoặc gesso chất lượng cao có chứa chất khử mốc để bồi canvas.

Acrylic gesso của hãng Holbein (Nhật Bản) có 4 loại: mịn (S), trung bình (M), thô (L), và siêu thô (LL).

 

Sơn lót nền Quick Base White của Holbein Artists’ Colors và Cansol của Matsuda Oil Colour Co. Ltd.

8 – Không nên chỉ dùng có dầu lanh khi vẽ, mà phải pha vào dung dịch gồm dầu lanh, dung môi và (có thể thêm) nhựa cây. Tuyệt đối không bao giờ quết dầu lanh lên mặt tranh sau khi vẽ xong, vì nếu không bị mốc đen, tranh cũng sẽ nhanh chóng ngả vàng.

9 – Dầu hạt óc chó (walnut oil) có tính kháng mốc cao. Tuy màng phim không dai bằng của dầu lanh, và khô chậm hơn dầu lanh, dầu hạt óc chó ít ngả vàng hơn dầu lanh. Các bậc thầy cổ điển như Leonardo, Vermeer thường dùng dầu hạt óc chó khi vẽ các màu sáng. Vì tính kháng mốc nói trên, nên dùng dầu hạt óc chó thay dầu lanh, hoặc kết hợp với dầu lanh khi vẽ sơn dầu.

Dầu hạt óc chó (walnut oil) của hãng Maimeri (Ý) người viết bài này thường dùng

10 – Tránh dùng các loại sợi dễ hút ẩm làm canvas, như sợi bông (cotton). Canvas tốt nhất cho tranh sơn dầu là linen canvas (sợi lanh). Sợ lanh dai, hút ẩm ít, co giãn ít, và có tính chống khuẩn.

11 – Nấm mốc có thể nằm ngay trong gỗ strainer (châssis). Vì thế phải dùng strainer bằng gỗ khô, sạch, chất lượng tốt để căng canvas [3].

__________

[1] “How to remove and prevent mildew” – Revised by Judith S. Kline and Linda L. Redmann, from “How to Prevent and Remove Mildew” by Virginia Peart, HE Leaflet 73 (1995).

[2] “Is your art work wet or damaged? Here’s what to do:” – The New Orleans Conservation Guild, Inc.

[3] Xem trong bài “Khung căng vải vẽ” của Nguyễn Đình Đăng.

Nhãn: khử mốc